Bugun Markaziy bank Boshqaruvining tayanch yigʻilishida 2 ta masala koʻrib chiqildi.
Birinchi masala boʻyicha iqtisodiyotda shakllangan makroiqtisodiy holat va kutilmalardan kelib chiqib Markaziy bankning asosiy stavkasi yillik 14 foiz darajasida oʻzgarishsiz qoldirildi;
Ikkinchi masala, Markaziy bankning asosiy hujjatlaridan biri hisoblangan hamda kelgusi yillar uchun bizning qaysidir maʼnoda rejalarimiz va rivojlanish dasturimizni ifodalaydigan “Pul-kredit siyosatining 2024-yil va 2025-2026-yillar davriga moʻljallangan asosiy yoʻnalishlari” konseptual jihatdan maʼqullandi.
I. Asosiy stavka darajasining oʻzgarishsiz qoldirilishi qoʻyidagi omillar bilan izohlanadi.
Birinchidan, iqtisodiyotdagi inflyatsion jarayonlar va kutilmalar joriy yilning birinchi yarimidagi pasayishdan soʻng, mahsulotlar taklifidagi oʻzgarishlar va proinflyatsion talab omillari taʼsirida biroz tezlashishi kuzatildi.
Xususan, umumiy inflyatsiya yil boshidan pasayuvchi dinamikada shakllanib oxirgi chorakda 9,2 foizgacha tezlashdi. Inflyatsiyaning oʻsishi oziq-ovqat narxlari oshishining 11 foizgacha tezlashishi (iyun oyida 10,5 foizgacha pasaygan edi) va tartibga solinadigan narxlar oʻzgarishining umumiy inflyatsiyadagi hissasini ortishi bilan izohlanadi.
Biz doimiy eʼtibor qaratadigan bazaviy inflyatsiya sentyabr oyida 10,3 foizni tashkil qildi. Pasayish tendensiyasiga qaramay, bazaviy va umumiy inflyatsiya oʻrtasidagi sezilarli tafovut saqlanib qolmoqda.
Bu, oʻz navbatda, inflyatsiya savatining barqaror komponentlari narxlarida yuqori oʻsish saqlanib qolinayotganini koʻrsatib, iqtisodiyotda nisbatan qatʼiy pul-kredit sharoitlarini taʼminlashni taqozo etmoqda.
Ikkinchidan, aholi va tadbirkorlarning kelgusi 12 oylik inflyatsion kutilmalari avgust oyidagi oʻsishdan soʻng mos ravishda 13,5 va 14,2 foizgacha pasaygan boʻlsa-da, hali ham yuqori surʼatlarda shakllanmoqda.
Kutilmalarga qisqa muddatli shoklarning taʼsirlari darajasi yuqoriligicha qolmoqda.
Uchinchidan, global inflyatsion jarayonlar hali ham yuqori darajada shakllanib, ularning davomiyligi boʻyicha noaniqliklar saqlanib qolmoqda.
Yetakchi markaziy banklar tomonidan qatʼiy pul-kredit siyosatini saqlanib qolayotganligi, xalqaro moliya bozorlardagi sharoitlarlarda qatʼiylikni ham davom etishini taqozo etmoqda.
Asosiy savdo-hamkor davlatlardagi inflyatsiya va almashuv kurslari dinamikasini soʻmning real samarali almashuv kursini mustahkamlanishiga bosimlari saqlanib qolmoqda.
Toʻrtinchidan, iqtisodiyotning real sektoridagi ijobiy tendensiyalar taʼsirida joriy yilning 9 oy yakuniga koʻra, YAIM oʻtgan yilning mos davriga nisbatan 5,8 foizga oʻsdi.
Bu albatta, yalpi taklif koʻlamlarini bosqichma-bosqich kengayib borayotganligini ham koʻrsatadi.
Bunda, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi
5,7 foizga, xizmatlar – 12,1 foizga va qishloq xoʻjaligi –
4,1 foizga oʻsgan.
Iqtisodiy oʻsishning yuqori surʼatlari asosan (fiskal ragʻbatlantirish taʼsirida) isteʼmol xarajatlarining oʻsishi hamda markazlashmagan investitsiyalar hajmining sezilarli oshishi bilan izohlanadi.
Joriy yilning 9 oyida markazlashmagan investitsiyalar oʻtgan yilning mos davriga nisbatan 13,6 foizga oshgan boʻlsa, toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar 1,5 barobarga oʻsdi.
Ayni paytda, iqtisodiyotda yalpi talabning ijobiy oʻsish dinamikasi shakllanishi muqobil koʻrsatkichlarda ham namoyon boʻlmoqda.
Koʻrsatilayotgan bozor xizmatlari hajmining oʻtgan yilga nisbatan 12,1 foizga, savdo va pullik xizmatlardan tushgan pul tushumlari hajmining 28 foizga oʻsishi kuzatildi.
Transchegaraviy pul oʻtkazmalari yuqori baza effekti hisobiga oʻtgan yilning mos davriga nisbatan qariyb 34 foizga qisqargan
boʻlsa-da, 2021-yilning mos davri bilan taqqoslaganda
1,4 barobarga oʻsgan.
Beshinchidan, banklararo pul bozoridagi faollikni kuchayishi davom etmoqda va oʻrtacha tortilgan banklararo depozit va repo stavkalari toʻliq foiz koridori doirasida shakllandi.
Uzonia stavkasi sentbr-oktyabr oyida 14 foiz darajasida shakllanmoqda. Bunda, Uzonianing asosiy stavkaga nisbatan spredi (farqi) yil boshidagi manfiy 1 foiz banddan, may-iyun oylarida
0,5-0,6 foiz bandgacha pasaygan boʻlsa, oktyabr oyida ushbu farq toʻliq yopildi.
Qayd etish lozimki, shakllangan pul-kredit sharoitlari iqtisodiyotga ajratilayotgan kreditlarni maqbul oʻsish surʼatlarini taʼminlashga xizmat qilmoqda.
2023-yilning 9 oyida iqtisodiyotga ajratilgan kreditlar qoldigʻi 17,5 foizga oshdi va 473,4 trln soʻmga yetdi.
Bundan tashqari, soʻnggi oylarda kuzatilgan chakana kreditlardagi yuqori oʻsish surʼatlari makroprudensial choralarni qoʻllash orqali muvozanatlashtirilmoqda.
Kelgusida vaziyatga qarab qoʻshimcha choralar qoʻllanilishi mumkin.
Xususan, yanvar-avgust oylarida aholiga ajratilgan kreditlarning oʻtgan yilga nisbatan oʻsish surʼati 70 foizni tashkil etgan boʻlsa, yanvar-sentyabr oylarida ushbu koʻrsatkich
67 foizgacha sekinlashdi.
Sentyabr oyida aholining milliy valyutadagi muddatli depozitlari boʻyicha oʻrtacha tortilgan foiz stavkalari
21,1 foizni tashkil qildi. Ijobiy real foiz stavkalari
depozit bozorining chakana segmentida yuqori faollikni taʼminlamoqda.
Joriy yilning 1-oktyabr holatiga muddatli depozitlar qoldigʻining yillik oʻsishi 47,1 foizni, jumladan, jismoniy shaxslarning muddatli omonatlari oʻsishi 52,3 foizni tashkil etdi.
Yangilangan prognozlarga koʻra, inflyatsiyani oshiruvchi va pasaytiruvchi omillar balansidan kelib chiqib, joriy yilda inflyatsiyaning prognoz koridori atrofida shakllanishi kutilmoqda.
Endi, bugungi boshqaruv yigʻilishida koʻrib chiqilgan ikkinchi masalaga oʻtsam.
- Pul-kredit siyosatining 2024-yil va 2025-2026-yillarga moʻljallangan asosiy yoʻnalishlarining konseptual loyihasi ishlab chiqildi.
Pul-kredit siyosatining asosiy yoʻnalishlari:
- kelgusi yillarda tashqi va ichki sharoitlardagi oʻzgarishlarga nisbatan Markaziy bankning javob choralari,
- pul-kredit siyosati operatsion mexanizmini rivojlantirish boʻyicha tadbirlar,
- iqtisodiyotdagi oʻzaro bogʻliqliklar borasidagi tadqiqotlarni oʻz ichiga olib,
- joriy va kutilayotgan makroiqtisodiy vaziyat boʻyicha Markaziy bank qarashlarini ifodalaydi.
Makroiqtisodiy rivojlanishning barcha ssenariylarida Markaziy bankning asosiy maqsadi narxlar va moliyaviy barqarorlikni taʼminlashga qaratilganligini alohida qayd etmoqchimiz.
Tashqi savdo hamkorlardagi iqtisodiy vaziyat, xomashyo va moliya bozorlarida kelgusida ham yuqori noaniqliklar saqlanib qolishini, shuningdek, tarkibiy islohotlarning amalga oshirilish surʼatlarini inobatga olib keyingi yillarda makroiqtisodiy rivojlanish yoʻnalishlari bazaviy va muqobil ssenariylar asosida ishlab chiqildi.
Asosiy ssenariy shartlari etib, kelgusi yillarda tashqi iqtisodiy sharoitlarda joriy vaziyatning keskin oʻzgarishlarsiz saqlanib qolishi va tarkibiy islohotlarning faol davom ettirilishi belgilangan boʻlsa,
noaniqliklarning yanada kuchayishi va tashqi sharoitlarda xatarli shoklarning yuzaga kelishi muqobil ssenariyni belgilovchi omillar sifatida qabul qilingan.
Bunda, asosiy ssenariyni ishlab chiqishda:
- keyingi yillarda makroiqtisodiy toʻgʻrilanishlarni amalga oshirilishi, yaʼni energiya, transport hamda qishloq va suv xoʻjaligidagi tarkibiy islohotlarni faol fazaga koʻchishi va ayrimlarining mantiqiy yakuniga yetkazilishi;
- fiskal konsolidatsiya boshlanib umumiy fiskal defitsit darajasi 2023-yilgi koʻrsatkichlardan pasayib borishi;
- iqtisodiyotda davlat ulushining kamayishi;
- xususiy investitsiyalar va tovarlar eksporti hajmining yuqori surʼatlarda oʻsib borishi kabi qarashlarga tayanilgan.
Shuningdek, asosiy ssenariy doirasida bank tizimida dollarlashuv darajasini pasaytirish;
imtiyozli kreditlash amaliyotini qisqartirish;
bozor tamoyillari asosida shakllanuvchi foiz stavkalariga oʻtilishi borasida muhim choralar davom ettirilishi pul-kredit siyosati taʼsirchanligini oshirishda muhim omillar sifatida qaralmoqda.
Ushbu ssenariy doirasida ishlab chiqilgan prognozlarga koʻra,
tashqi vaziyatdagi oʻzgarishlarning taklif omillariga boʻlgan bosimini oʻrta muddatda ham saqlanib qolishini hamda tartibga solinadigan narxlarni toʻgʻrilanishining umumiy inflyatsiyaga boʻlgan taʼsirlarini inobatga olib,
inflyatsiyaning doimiy 5 foizlik targetiga 2025-yilning ikkinchi yarmida erishish boʻyicha asoslarni yuzaga keltirmoqda.
Shu oʻrinda qayd etish lozimki, ushbu qaror doimiy 5 foizlik targetni oʻzgartirilganligini anglatmaydi, balki ushbu targetga erishish davrining uzaytirilganligini bildiradi.
Shuningdek, targetga erishish davrining uzaytirilishi, bir tomondan iqtisodiyotdagi yalpi taklifning ichki isteʼmol talabini yetarli darajada qondirishda kechikayotgani bilan izohlansa,
ikkinchi tomondan, yalpi talabni tiyib turishga qaratilgan keskin choralar koʻrilgan taqdirda iqtisodiy faollik va moliyaviy barqarorlikka jiddiy xatarlar tugʻdirishi mumkinligi bilan bogʻliq.
Inflyatsiyani target darajasigacha samarali pasaytirish uchun unga monetar instrumentlar taʼsirini kuchaytirish bilan bir qatorda yalpi taklifni oshirishga qaratilgan choralarni yanada faollashtirish lozimligi muhim ahamiyat kasb etadi.
Makroiqtisodiy rivojlanishning asosiy ssenariysi doirasida 2024-yilda inflyatsiya darajasi 8-9 foiz atrofida boʻlishi prognoz qilinmoqda. Inflyatsiyaning mazkur darajada boʻlishini taʼminlash uchun pul-kredit sharoitlari 2024-yilda ham nisbatan qatʼiy fazada saqlab qolinadi.
Qayd etish lozimki, 2024-yilda tartibga solinadigan narxlarning toʻgʻirlanish darajasi va davridan kelib chiqib inflyatsiyaning prognozi qayta yangilanishi va mos ravishda pul-kredit sharoitlariga oʻzgartirish kiritiladi.
- Makroiqtisodiy toʻgʻrilanishlar va tarkibiy islohotlar amalga oshirilayotgan davrda umumiy inflyatsiyaga qisqa muddatli oshiruvchi taʼsirlar yuqori boʻlishini inobatga olib, kelgusi yilda pul-kredit sohasidagi qarorlar ustuvor ravishda bazaviy inflyatsiyani pasaytirishga qaratiladi.
- Oʻz navbatida, kelgusi yillarda ham bazaviy inflyatsiyani pasayuvchi dinamikasini saqlab qolinishi boʻyicha asoslar yetarli shakllangan.
- Bunda, kutilayotgan oʻzgarishlar inflyatsion kutilmalarga keskin taʼsir koʻrsatgan taqdirda, pul-kredit sharoitlari oʻzgartirilishi hamda kommunikatsiya siyosati yanada faollashtirilib, har bir chora tushuntirilib boriladi.
Asosiy ssenariy doirasida 2024-yilda yalpi ichki mahsulotning real oʻsish prognozi 4,7-5,7 foiz atrofida boʻlishi kutilayotgan boʻlsa, 2025-yilda 5-6 foiz va 2026-yilda
5,5-6,5 foiz atrofida shakllanishi prognoz qilinmoqda.
Bunda, xususiy sektorning investitsion va ishlab chiqarish salohiyatini oshib borishi, toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy va mahalliy investitsiyalar hajmining yuqori surʼatlarda oʻsishi iqtisodiy oʻsishni qoʻllab-quvvatlovchi omillardan boʻlishi kutilmoqda.
Maqroiqtisodiy rivojlanishning muqobil ssenariysi doirasida asosiy ssenariydan farqli ravishda, tashqi sharoitlarning birmuncha noqulay shakllanishi ichki narxlarga qoʻshimcha bosimni yana kuchaytirishini inobatga olib, 2024-yilda inflyatsiya darajasi 9-10 foiz atrofida boʻlishi tahmin qilinmoqda.
Bunda doimiy targetga erishish davri yanada uzoqroq davrga kechikib, 2025-yilda inflyatsiya 7-8 foiz atrofida boʻlishi
va 2026-yil yakuniga kelib 5 foizgacha pasayishi prognoz qilinmoqda.
Mazkur ssenariy doirasida iqtisodiy faollikni qoʻllab-quvvatlovchi asosiy omil fiskal ragʻbatlantirishlar boʻladi. Oʻrta muddatli istiqbolda YAIM real oʻsishi bazaviy senariyda keltirilgan prognozlarga nisbatan 1,5-2 foiz bandga pastroq boʻlishi mumkin.
Bunda YAIM tafovuti 2024-2025-yillarda manfiy shakllanadi va 2026-yilga kelib yopiladi.
Muqobil ssenariy shartlari yuzaga kelganda pul-kredit sharoitlari yanada qatʼiylashtiriladi. Bunda, moliyaviy barqarorlikni taʼminlash maqsadida makroprudensial choralardan ham keng foydalanib boriladi.
Targetga yoʻnaltirilgan faoliyat davomida kelgusi yillarda ham pul-kredit siyosati operatsion mexanizmi, instrumentlar toʻplami va pul bozorlari rivojlantirilib, tahliliy, prognozlash va kommunikatsiya salohiyati takomillashtirib boriladi.
“Pul-kredit siyosatining 2024-yil va 2025-2026-yillar davriga moʻljallangan asosiy yoʻnalishlari”ning konseptual jihatdan maqqullangan dastlabki loyihasi Markaziy bank rasmiy sahifalarida eʼlon qilinib, 2023-yilning
24-noyabrigacha keng jamoatchilik muhokamasiga qoʻyiladi.
