Bugun Markaziy bank Boshqaruvining tayanch yigʻilishida ikkita masala koʻrib chiqildi.
Birinchi masalada Markaziy bankning asosiy stavkasi muhokama qilinib, iqtisodiyotda shakllangan makroiqtisodiy holat va kutilmalardan kelib chiqib, u yillik 13,5 foiz darajasida oʻzgarishsiz qoldirildi;
Ikkinchi masala, Markaziy bankning strategik hujjatlaridan biri hisoblangan “Pul-kredit siyosatining 2025-yil va 2026-2027-yillar davriga moʻljallangan asosiy yoʻnalishlari” konseptual jihatdan maʼqullandi.
I. Asosiy stavka darajasining oʻzgarishsiz qoldirilishi quyidagi omillar bilan izohlanadi.
Birinchidan, inflyatsion jarayonlar turli yoʻnalishda shakllanayotganiga qaramasdan, umumiy inflyatsiya darajasi yil yakunida Markaziy bank prognozlari doirasida shakllanishi kutilmoqda.
Xususan, sentyabr oyida inflyatsiya yillik 10,5 foizni tashkil etib, soʻnggi chorakda deyarli oʻzgarishsiz qolmoqda.
Inflyatsiyaning shakllanishiga bazaviy inflyatsiya tezlashishi oshiruvchi hissa qoʻshgan boʻlsa, meva-sabzavotlar narxlarining yillik hisobda arzonlashgani pasaytiruvchi taʼsirga ega boʻldi.
Energiya tariflari oshirilishi taʼsirini istisno qilganda umumiy inflyatsiya yillik 6,9 foizga teng boʻldi.
Bazaviy inflyatsiya dinamikasi:
· yuqori isteʼmol talabi;
· yoqilgʻi-energiya resurslari narxlari erkinlashtirilishining xizmatlar narxlariga ikkilamchi taʼsiri va;
· ayrim turdagi oziq-ovqat mahsulotlarining qimmatlashishi taʼsirida oʻsuvchi trendga oʻtib, sentyabrda yillik 7,1 foizga yetdi.
Bazaviy inflyatsiyaning asosiy komponentlari tarkibiga kiruvchi ayrim mahsulotlar va xizmatlar narxlarida umumiy inflyatsiyadan yuqori oʻsishi kuzatilmoqda.
Shuningdek, aholi va tadbirkorlarning kelgusida yoqilgʻi-energiya resurslari hamda kommunal xizmatlar narxlari oʻzgarishi boʻyicha xavotirlari soʻnggi oylarda ularning inflyatsion kutilmalarini biroz oshishiga olib keldi.
Maʼlumot uchun: aholi va tadbirkorlarning kelgusi 12 oylik inflyatsion kutilmalari sentyabr oyida mos ravishda 13,3 va 12,6 foizni tashkil etib, inflyatsiyaning joriy va prognoz darajasidan yuqoriligicha qolmoqda.
Inflyatsion kutilmalar va bazaviy inflyatsiyaning oʻsuvchi dinamikasi iqtisodiyotda inflyatsion bosimlar saqlanib qolayotganidan dalolat beradi.
Shu bilan birga, joriy yilda qulay iqlim sharoitlari hisobiga meva va sabzavotlar narxlarida sezilarli pasayish kuzatildi. Sentyabr oyida ushbu guruhda 11 foizlik deflyatsiya qayd etilib, oziq-ovqat tovarlari inflyatsiyasining barqaror pasayishiga sezilarli hissa qoʻshmoqda.
Isteʼmol savatidagi narxi 5 foizgacha oshgan tovar va xizmatlar ulushi (soni va vazni boʻyicha) biroz pasayishdan soʻng sentyabr oyidan (mos ravishda 40,4 foiz va 35,1 foiz) oʻsuvchi dinamikaga qaytmoqda.
Bazaviy inflyatsiyaning barqaror pasayishini taʼminlash uchun narxi 5 foizgacha qimmatlashgan tovar va xizmatlar ulushining (35,1 foiz) barqaror oshib borishi maʼlum davr davomida uzluksiz boʻlishi talab etiladi.
Oktyabr oyida kunlik va haftalik kuzatuvlarimizga koʻra, narxlar ancha barqaror boʻldi va yillik inflyatsiya maʼlum darajada pasayishi mumkin.
Tahlillar va kuzatuv natijalariga koʻra, joriy yilning IV choragida inflyatsion jarayonlarning maʼlum darajada pasayishi hamda yil yakunida umumiy inflyatsiyaning 9,5 foiz atrofida shakllanishi kutilmoqda.
Ikkinchidan, yuqori isteʼmol va investitsiya faolligi taʼsirida barqaror iqtisodiy oʻsish surʼatlari saqlanib qolmoqda.
Xususan, joriy yilning 9 oylik yakunlari boʻyicha YAIMning real oʻsishi 6,6 foizga yetdi. Iqtisodiy oʻsishni asosan, xorijiy investitsiyalar va aholi daromadlarining yuqori oʻsish surʼatlari qoʻllab-quvvatlamoqda. Deyarli barcha asosiy tarmoqlarda iqtisodiy oʻsish koʻrsatkichlari Markaziy bank prognozlaridan yuqoriroq shakllangan.
Statistika agentligi maʼlumotlariga koʻra, 9 oyda investitsiyalar yillik 31 foizga, shundan, markazlashmagan investitsiyalar 35 foizga koʻpaydi. Toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar 1,6 barobarga oshib, 8 mlrd. dollarga yetdi.
Mehnat bozoridagi joriy holat ham, xususan, xizmatlar sohasidagi qoʻshimcha boʻsh ish oʻrinlarining ortishi yalpi talabning oshib borayotganidan dalolat bermoqda.
Tashqi iqtisodiy sharoitlarning qulay shakllanayotgani, oltinsiz eksport hajmining umumiy importga nisbatan yuqoriroq oʻsishini (15,5 foiz va 5,2 foiz) qoʻllab-quvvatlamoqda.
Iqtisodiy rivojlanishning ushbu tendensiyalaridan kelib chiqib, 2024-yilda YAIMning real oʻsishi 6,0-6,5 foiz atrofida boʻlishi kutilmoqda.
Uchinchidan, aholining real daromadlarini yuqori surʼatlarda oʻsishi yalpi talabga oshib boruvchi taʼsir koʻrsatmoqda.
Joriy yilning oʻtgan 9 oyida aholi daromadlari real hisobda 7,7 foizga oshib, oʻtgan yilning mos davridagi koʻrsatkichlarga (3,5 foiz) nisbatan 2 barobardan yuqori boʻldi.
Bunda, oʻrtacha oylik ish haqi (16,5 foiz) va transchegaraviy pul oʻtkazmalarining yuqori surʼatlarda oʻsib borayotgani (34,8 foiz) daromadlar oshishining asosiy omillaridan boʻlmoqda.
Ushbu holat iqtisodiyotda tovar va xizmatlarga boʻlgan yalpi talabni qoʻllab-quvvatlashga xizmat qilmoqda. Oʻz oʻrnida, Markaziy bank xulosalari uchun yalpi talab oʻsishiga mos ravishda taklifning ham oshib borishi muhim hisoblanadi.
Aks holda, talab va taklif oʻrtasida nomutanosiblik iqtisodiyotdagi narxlar darajasiga oshiruvchi taʼsir koʻrsatishi mumkin. Bu esa, nisbatan qatʼiy pul-kredit sharoitlarini saqlab qolish boʻyicha asoslarni kuchaytirmoqda.
Toʻrtinchidan, iqtisodiyotda jamgʻarish faolligini qoʻllab-quvvatlovchi pul-kredit sharoitlari taʼminlanmoqda.
Pul bozori foiz stavkalari va davlat qimmatli qogʻozlari daromadliligi boʻyicha foiz koʻrsatkichlari hamda aholi depozitlari va kreditlari bilan bogʻliq miqdoriy koʻrsatkichlar inflyatsiyani pasaytiruvchi sharoitlarga mos shakllanmoqda.
Xususan, chakana kreditlar qoldigʻining yillik oʻsishi oʻtgan yil sentyabrdagi 54 foizdan joriy yil 1-oktyabr holatiga 22 foizgacha pasaydi. Aholining soʻmdagi muddatli depozitlarida esa yillik 1,6 barobarlik yuqori oʻsish surʼatlari saqlanib qolmoqda.
Bundan tashqari, oltinsiz eksport hajmi (15,5%) va transchegaraviy pul oʻtkazmalarining (34,8%) yuqori surʼatlarda oʻsishi ichki valyuta bozorida muvozanatni taʼminlab, milliy valyutada jamgʻarishni yanada ragʻbatlantirish va nisbatan qatʼiy pul-kredit sharoitlarini saqlab qolish imkonini bermoqda.
Joriy pul-kredit sharoitlari shaxsiy isteʼmolni muvozanatlashtirish va jamgʻarish faolligini oshirish orqali, inflyatsiyaning monetar omillarini jilovlashga ijobiy taʼsir koʻrsatmoqda.
Ushbu tahlil va xulosalarga asoslanib Boshqaruv asosiy stavkani oʻzgarishsiz qoldirdi.
II. Pul-kredit siyosatlarining 2025-yil va 2026-2027-yillarga moʻljallangan asosiy yoʻnalishlari
Pul-kredit siyosatining asosiy yoʻnalishlari:
· joriy makroiqtisodiy sharoitlarning oʻrta muddatli istiqboldagi rivojlanishi boʻyicha Markaziy bank qarashlarini ifodalab,
· ushbu davrda inflyatsiyani 5 foizlik targetigacha pasaytirishga qaratilgan pul-kredit siyosati choralarini belgilaydi.
Kelgusi uch yillik davr mobaynida mamlakatimiz iqtisodiy rivojlanishi boʻyicha Markaziy bank prognozlari ishlab chiqildi.
Shuni aytib oʻtish kerakki, biz iqtisodiyot koʻplab omillarga bogʻliq boʻlgan zamonda va muhitda yashayapmiz va ushbu omillarning aksariyati bizning nazoratimizdan tashqarida.
Xususan, jahon iqtisodiyotidagi oʻzgarishlar, kutilmagan voqealar zanjiri – bularning barchasi iqtisodiy rivojlanishimizga biz kutgandan boshqacha taʼsir qilishi mumkin.
Shu sababli, Markaziy bank oʻrta muddatdagi iqtisodiy rivojlanish parametrlarini asosiy, muqobil va xatarli ssenariylar asosida ishlab chiqdi.
Pul-kredit siyosatini yuritishda bunday yondashuv bizga ehtimoli yuqoriroq boʻlgan xatarlarni baholash va koʻp tomonlama asoslangan qarorlar qabul qilishimizga imkon beradi.
Bevosita ssenariylarni shart-sharoitlari, mazmuni va yoʻnalishlariga toʻxtalib shuni qayd etish lozimki, asosiy ssenariy ichki va tashqi sharoitlar joriy surʼatlarda rivojlanishda davom etishi, xususan:
§ global inflyatsiyaning pasayib borishi va unga javoban Markaziy banklar tomonidan foiz stavkalarining pasaytirilishi;
§ jahonda iqtisodiy oʻsish surʼatlarining ijobiy darajada shakllanishi;
§ xalqaro bozorlarda xomashyolar narxlarining nisbatan yuqori darajada saqlanib qolishi;
§ mamlakatda investitsion talabning oshib borishi va tarkibiy islohotlarning faol davom ettirilishi kabi shartlarga asoslangan.
Bu ssenariyda nisbatan qatʼiy pul-kredit sharoitlari va fiskal konsolidatsiyani taʼminlanishi hisobiga isteʼmol talabining maqbullashishi nazarda tutilgan. Natijada, 2025-yilda iqtisodiy oʻsish 5,5-6,0 foizni tashkil etib, kelgusi yillardan 6,0-6,5 foizgacha tezlashishi kutilmoqda.
Shu bilan birga, ayrim tartibga solinadigan narxlarning kelgusi yildagi navbatdagi oshirilishini inobatga olib, inflyatsiyaning 5 foizlik targetiga 2026-yilning ikkinchi yarmida erishish kutilayapti.
Tabiiyki Sizlarda nima uchun Markaziy bank targetga tezroq erishish uchun qatʼiy choralar koʻrishda ehtiyotkorona yondashuv olib bormoqda, degan savol tugʻilishi mumkin.
Toʻgʻri, targetga qancha tez erishsak, barqaror iqtisodiyotga, uning kelgusida sogʻlom rivojlanishiga sharoitlarni shuncha tez yaratamiz va eng muhimi inflyatsion kutilmalarni barqaror jilovlashga ham erishamiz.
Biroq, ayni paytda institutsional jihatdan barqaror sharoitlar yaratilmasdan turib, yalpi talabni cheklovchi keskin choralar koʻrilgan taqdirda, ushbu choralar iqtisodiy faollik va moliyaviy barqarorlikka jiddiy xatarlar tugʻdirishi mumkin.
Shu sababli, joriy sharoitlar va inflyatsion omillardan kelib chiqib umumiy makroiqtisodiy barqarorlikka salbiy taʼsir koʻrsatmaslik maqsadlarida inflyatsiya targetiga erishish muddati uzaytirilmoqda.
Toʻgʻri, yuqori inflyatsiya sharoitlarida ham yuqori oʻsish koʻrsatkichlariga maʼlum bir qisqa muddatli davrda erishish mumkin. Lekin, bu oʻsish barqaror boʻlmaydi, oʻrta va uzoq muddatli istiqbolda yuqori inflyatsiya albatta oʻzining salbiy taʼsirini koʻrsatadi. Buni ayrim xorijiy davlatlar amaliyoti yaqqol koʻrsatib turibdi.
Taʼkidlash lozimki, inflyatsiyani maqsadli koʻrsatkichlargacha pasaytirish va uni ushbu darajada uzoq muddat bardavom boʻlishining ijobiy taʼsiri butun iqtisodiyotda va hayotimizni barcha jabhalarida seziladi.
Chunki, barqaror past inflyatsiya darajasi uzoq muddatli inklyuziv, yaʼni hammamiz his qiladigan yuqori iqtisodiy oʻsishni taʼminlash va kambagʻallik darajasini pasaytirishning asosiy shartlaridan hisoblanadi.
Shu jihatdan ham bizda inflyatsiyani pasaytirish va shu orqali kambagʻallikni qisqartirish muhitini yaratish davlat siyosati darajasiga koʻtarilgan.
Muhimi yalpi taklifni oshirishga qaratilgan Davlat siyosati izchil davom ettirilmoqda. Har bir sohada bozor mexanizmlarini kengaytirish boʻyicha ishlar amalga oshirilayapti. Bu ham past inflyatsiyani taʼminlashning muhim shartlaridan hisoblanadi.
Makroiqtisodiy rivojlanishning muqobil ssenariysi borasida shuni qayd etish kerakki, asosiy ssenariydan farqli ravishda, tashqi xatarlarning ortishi, shu jumladan, global inflyatsiyaning uzoqroq muddat yuqori shakllanishi va asosiy savdo hamkorlarda iqtisodiy oʻsishning sekinlashishini ichki iqtisodiyotga salbiy taʼsiridan kelib chiqqan holda ishlab chiqilgan.
Bunda, ichki talabni qoʻllab-quvvatlash asosan fiskal ragʻbatlantirishlar hisobiga amalga oshirilishi nazarda tutilgan. Natijada, iqtisodiy oʻsish asosiy ssenariydagi koʻrsatkichlarda biroz pastroq darajada, 2025-yilda 5,0-5,5 foiz, 2026-yilda 5,0-6,0 foiz doirasida shakllanishi, 2027-yilda esa 5,5-6,5 foizgacha tiklanishi taxmin qilinmoqda.
Muqobil ssenariyda iqtisodiy faollikning maʼlum darajada pasayishi va nisbatan qatʼiy pul-kredit sharoitlarining saqlab qolinishi evaziga umumiy inflyatsiya 2025-yilda 7-8 foizga, 2026-yilda 6 foizga yaqin boʻlishi va 5 foizlik targetigacha 2027-yilning birinchi yarmida pasayishi kutilmoqda.
Ushbu ssenariy shartlari yuzaga kelgan taqdirda pul-kredit sharoitlarini asosiy ssenariyga nisbatan qatʼiyroq shakllantirish, xususan, asosiy stavkani oshirish ehtimollari ham koʻrib chiqiladi.
Asosiy va muqobil ssenariylarga qoʻshimcha ravishda ehtimoli doim mavjud boʻlgan inflyatsion xatarlarning kuchayishiga asoslangan xatarli ssenariy ham koʻrib chiqildi. Bunda,
§ mintaqadagi iqlim oʻzgarishining ishlab chiqarish koʻrsatkichlariga salbiy taʼsiri;
§ ishlab chiqarishning cheklanganligi sharoitida fiskal ragʻbatlantirishlarning kuchaytirilishi;
§ energiya resurslari taklifining talabga nomutanosib boʻlishi hisobiga inflyatsiyani oshiruvchi taklif tomondan xatarlar ehtimolligi inobatga olindi.
Mazkur xatarlar taʼsirida umumiy inflyatsiya 2025-yilda 8-9 foiz, 2026-yilda 7-8 foiz atrofida shakllanishi va 5 foizlik targetga 2027-yilning oxirida yetishi kutilmoqda.
Bu ssenariy amalga oshgan taqdirda, Markaziy bankning asosiy stavkasi oshiriladi va pul-kredit sharoitlari qatʼiylashtiriladi. Shuningdek, Hukumat bilan birgalikda inflyatsiyaga nomonetar omillar taʼsirini qisqartirish boʻyicha choralar yanada faollashtiriladi.
Eʼtibor bergan boʻlsangiz, makroiqtisodiy rivojlanishning har qanday ssenariysi sharoitida ham pul-kredit siyosati choralari Markaziy bankning asosiy maqsadi boʻlgan narxlar barqarorligini taʼminlashga – inflyatsiyani 5 foizlik targetigacha pasaytirish va ushbu darajada barqaror shakllanishini taʼminlashga qaratilgan.
