Bugun Markaziy bank boshqaruvining tayanch yigʻilishida joriy va kutilayotgan ichki hamda tashqi iqtisodiy sharoitlar va ular asosida yangilangan makroiqtisodiy prognozlar batafsil koʻrib chiqildi.
Muhokamalardan kelib chiqib, asosiy stavkani yillik 14 foiz darajasida saqlab qolish toʻgʻrisida qaror qabul qildik. Ushbu qarorimiz quyidagilar bilan izohlanadi.
Birinchidan, iqtisodiyotdagi inflyatsion jarayonlarga fundamental monetar omillar taʼsiri bosqichma-bosqich kamayib bormoqda va 2024-yilning birinchi choragida inflyatsiya pasayuvchi dinamika xosil qildi.
Umumiy inflyatsiya yil boshidan 0,8 foiz bandga pasayib, mart oyida yillik 8 foizni tashkil qildi va bazaviy inflyatsiya yil boshida 8,5 foizdan mart oyida 7,6 foizgacha (0,9 foiz bandga) sekinlashdi.
Bazaviy inflyatsiya darajasi umumiy inflyatsiyadan pastroq shakllanayotgani iqtisodiyotda inflyatsion holat yaxshilanib, monetar omillar taʼsiri kamayib borayotganini bilan izohlash mumkin. Xabarlaring bor, oxirgi 2 yilda teskari tendensiya, yaʼni bazaviy inflyatsiya umumiy inflyatsiyadan baland shakllanib kelgan edi.
Ushbu tendensiya yaxshilanishiga nisbatan qatʼiy pul-kredit sharoitlarining taʼminlanayotganligi ham oʻz hissasini qoʻshmoqda.
2024-yilning I choragi davomida shakllangan inflyatsiya darajasiga tovarlar guruhlari boʻyicha qaralganda oziq-ovqatlar (yil boshidan 1,9 f.b.ga pasayib, mart oyida 7,8 foizni tashkil etgan) va nooziq-ovqatlarning yillik inflyatsiyasi (0,5 f.b.ga pasayib, 7,2 foiz) sekinlashishi umumiy inflyatsiyaning pasayishiga xizmat qilgan boʻlsa, xizmatlar inflyatsiyasi (0,8 f.b.ga oshib, 9,5 foiz) oshiruvchi taʼsirga ega boʻldi.
Ayrim tartibga solinadigan narxlar va tariflarning oshirilishi (sovuq suv, maishiy chiqindi uchun toʻlovlar) sharoitida xizmatlar inflyatsiyasida soʻnggi oylarda sezilarli oʻsish kuzatimoqda.
Tibbiy xizmatlar, dori darmonlar va ayrim kommunal xizmatlar boʻyicha soliq imtiyozlarining bekor qilinishi maʼlum bir darajada umumiy inflyatsiyani pasayuvchi tendensiyasini sekinlashtirishi mumkin.
Shu bilan birga, tashqi inflyatsion bosimlarning kamayishi va jahon oziq-ovqat bozorlarida narxlarning barqarorlashishi hisobiga import inflyatsiyasi taʼsiri kamayib bormoqda.
Aholi va tadbirkorlarning inflyatsion kutilmalari biroz pasaygan boʻlsa-da, inflyatsiyaning joriy va prognoz darajasidan yuqoriligicha qolmoqda.
Mart oyi yakunlari boʻyicha aholi kutilmalari 12,8 foizni va tadbirkorlarda 12,2 foizni tashkil etdi.
Ikkinchidan, tarif siyosatiga may oyidan kiritiladigan oʻzgartirishlar umumiy inflyatsion jarayonlarga bir martalik oshiruvchi taʼsirga ega boʻlib, oʻrta va uzoq muddatli davrda narxlarga fundamentlar xatarlar yaratmasligi kutilmoqda.
Qayd etish lozimki, tariflar oshirilishi toʻgʻrisidagi muhokamalar soʻnggi uch yildan beri davom etib, maʼlum darajada aholi kutilmalarida oʻz aksini topishga ulgurgan boʻlishi mumkin. Biroq, kelajakdagi kutilmalarga taʼsiri boʻlmaydi deb aytolmaymiz. Albatta, bu oʻzgarishlar kutilmalarda aks etadi, lekin taʼsir koʻlamini qay darajada boʻlishi qoʻshimcha oʻrganishlarni talab qiladi.
Ayni paytda, bir martalik ijtimoiy transfertlar hamda taklif etilayotgan ijtimoiy norma va toʻlovni kechiktirish imkoniyatlari ushbu oʻzgarishlar taʼsirlarini yumshatishga xizmat qiladi.
Yanvar oyida sizlarga taqdimot qilgan makroiqtisodiy prognozlarimizda, (bazaviy ssenariyga koʻra) tartibga solinadigan narxlar erkinlashtirilishi qisman hisobga olinib, 2024-yil yakuniga inflyatsiya 8-9 foiz atrofida shakllanishi prognoz qilingan edi.
May oyida kiritilayotgan elektr energiyasi va gaz narxlaridagi oʻzgarishlar prognozlarimiz darajasidan yuqoriroq boʻlganligi hamda yuqoridagi omillar hisobiga, yangilangan umumiy inflyatsiya darajasi prognozi 9-11 foiz doirasida boʻlishi taxmin qilinmoqda.
Bazaviy inflyatsiya koʻrsatkichi prognoz doirasida 7-8 foiz atrofida boʻlishi kutilmoqda.
Xabaringiz bor, oxirgi bir yil davomida inflyatsion jarayonlarni sekinlashishiga va inflyatsiya bilan asosiy stavka oʻrtasida tafovutning sezilarli kengayishiga qaramasdan asosiy stavkani oʻzgarishsiz qoldirish orqali pul-kredit sharoitlarida maʼlum bir qatʼiylik darajasi saqlab qolindi.
Bugungi kunda pul bozoridagi real stavkalar 5,5 foizni tashkil qilmoqda. Nisbatan qatʼiy sharoitlar 3-4 foizlik real stavkalarni nazarda tutadi.
Inflyatsiya darajasining yangilangan prognozini hisobga olgan taqdirda ham shakllanayotgan pul-kredit sharoitlari nisbatan qatʼiy fazada saqlanib qoladi hamda kelgusida ham bazaviy inflyatsiyaning barqaror pasayish trayektoriyasida qolishini va inflyatsiyani oʻrta muddatda target koʻrsatkichigacha pasayishini qoʻllab-quvvatlaydi.
Uchinchidan, iqtisodiyotda yuqori isteʼmol talabini biroz maqbullashishi va investitsion faollikning oshishi prognoz qilinmoqda.
2024-yilning I choragida iqtisodiy faollik jadallashib, YAIM real oʻsishi oʻtgan yilning mos davriga nisbatan 6,2 foizni tashkil etdi. Bunda taklif tarafdan barcha tarmoqlarda oʻsish surʼatlari oʻtgan yilga nisbatan yuqoriroq shakllangan boʻlsa, talab tarafdan investitsiyalar, xususan, toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar, qulay global narx muhiti sharoitida eksportning importga nisbatan yuqori oʻsishi faollikni qoʻllab-quvvatlovchi omillardan boʻldi.
Yana bir holat, 2023-yilning soʻnggi choragidan boshlab iqtisodiy faollikning isteʼmoldan investitsiyaga oʻtish tendensiyasi kuzatilmoqda.
Xususan, I chorakda asosiy kapitalga investitsiyalarning real oʻsishi 74,5 foizni tashkil etdi. Bu soʻnggi bir necha yilgi oʻrtacha koʻrsatkichdan sezilarli yuqoridir.
2023-yil yakunlari boʻyicha asosiy kapitalga yoʻnaltirilgan investitsiyalar real hisobda 22 foizga oʻsgan.
Ushbu davrda toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar hajmi 2,7 mlrd dollarni tashkil etib, investitsiyalar oʻsishiga asosiy hissa qoʻshdi.
Oʻtgan yilga nisbatan 2,6 baravar oʻsish, umumiy investitsiyalar hajmining 31 foiziga yetdi.
2024-yilning birinchi choragi yakuniga koʻra, nominal ish haqinig oʻsish surʼati yillik 19,8 foizni, inflyatsiyani hisobga olganda real 9,8 foizni tashkil etdi.
Transchegaraviy pul oʻtkazmalari oʻtgan yilning mos davriga nisbatan 8,6 foizga oshib, 2,5 mlrd. dollarga yetdi.
Pul oʻtkazmalari tarkibida oʻzgarishlar davom etib, anʼanaviy davlatlar ulushi biroz qisqarib, uzoq mintaqalardan oʻtkazmalar ulushi oshib bormoqda.
Umuman olganda, pul oʻtkazmalari dinamikasi, iqtisodiyotda ish haqining oʻsishi hamda oʻzini-oʻzi band qilganlarning daromadlari oʻsishi aholining real daromadlari va yalpi talabni oʻsishiga xizmat qildi (11,5 foizlik oʻsish).
Oʻtgan yilning soʻnggi choragi va joriy yilning oʻtgan davrida fiskal ragʻbatlantirishlarning yuqori boʻlganligi ham iqtisodiy faollikni moliyaviy jihatdan qoʻllab-quvvatlovchi omillardan boʻlmoqda.
Amaldagi pul-kredit sharoitlarining qatʼiylik darajasi, ijobiy real bozor stavkalarini taʼminlash orqali iqtisodiyotda kreditlash hajmlarining bosqichma-bosqich moʻtadillashuvi va depozitlar oʻsishining tezlashishida namoyon boʻlmoqda.
Yuqoridagi omillar taʼsirida yangilangan hisob-kitoblarga koʻra, YAIM oʻsishi yil yakuniga 5,2-5,7 foiz oraligʻida boʻlishi kutilmoqda.
Iqtisodiy oʻsish prognozi aholi va tadbirkorlik subyektlari xarajatlaridagi tarkibiy oʻzgarishlar hisobiga kelgusida isteʼmol talabining maʼlum maʼnoda maqbullashi boʻyicha kutilmalarni inobatga olib qayta koʻrib chiqildi.
Ayni paytda, yuqori investsion faollik, fiskal ragʻbatlantirishlar va aholi daromadlarining oʻsuvchi dinamikasi oʻtgan yillardagi kabi joriy yilda ham iqtisodiy oʻsishni qoʻllab-quvvatlovchi omillardan boʻladi.
Toʻrtinchidan, tashqi savdoda oʻsish suraʼtlari davom etmoqda. Real samarali almashuv kursiga nisbatan yuqori bosimlar kutilmayapti.
Joriy yilning dastlabki choragida Oʻzbekistonning tashqi savdo aylanmasi 15,8 mlrd dollarni tashkil etdi va oʻtgan yilga nisbatan
6 foizga oʻsdi.
Eksport hajmi 6,4 mlrd dollarni tashkil etib, oʻtgan yilga nisbatan 10 foizga oʻsgan boʻlsa, oltinsiz eksport 3,7 mlrd dollarni tashkil etib, 9,6 foizga oʻsdi.
Importning oʻsish surʼati sekinlashib, 3,8 foizni tashkil etdi. Bu asosan, oʻtgan yilgi bir martalik import taʼsirlarini chiqib ketishi va oziq-ovqat mahsulotlari importini kamayishi jahonda goʻsht, yogʻ va bugʻdoy narxlari pasayishi bilan ham izohlanadi.
Ushbu tendensiya kimyoviy mahsulotlar importida ham kuzatildi.
Import oʻsishining maqbullashishi, kelgusida import va investitsiya maqsadlari uchun valyuta mablagʻlariga boʻlgan ehtiyojni kamaytirib almashuv kursiga bosimni kamaytirishi taxmin qilinmoqda.
2024-yil I choragida eksport va import dinamikasi taʼsirida soʻm almashuv kursi devalvatsiyasi yil boshiga nisbatan 2,3 foizni tashkil etdi.
Milliy valyutaning dollarga nisbatan kursi dinamikasi, mamlakatimizning 2023-yildagi savdo balansi tarkibidagi oʻzgarishlar taʼsirida I chorakda soʻmning real samarali almashuv kursi 2023-yilning dekabr oyiga nisbatan 0,9 foizga qadrsizlandi.
Savdo-hamkorlardagi joriy iqtisodiy tendensiyalar va kutilmalarni inobatga olib, kelgusi oylarda soʻmning real almashuv kursiga nisbatan yuqori bosimlar kuzatilmasligi kutilmoqda.
Beshinchidan, pul bozoridagi sharoitlar nisbatan qatʼiy fazada shakllanib, jamgʻarish faolligi oshib bormoqda.
Pul bozoridagi foiz stavkalari dinamikasi 2024-yilning I choragi davomida asosiy stavkaga yaqin shakllanib, real hisobda 5,5 foiz atrofida boʻldi.
Joriy yilning fevral oyidan boshlab Markaziy bankning operatsion mexanizmiga kiritilgan oʻzgartirishlar tijorat banklari tomonidan likvidlikni yanada samarali boshqarishga imkoniyat bermoqda.
Yil boshidan boshlab pul-kredit sohasida bir qancha ijobiy oʻzgarishlar kuzatilmoqda:
Bank tizimidagi likvidlikning tarkibiy profitsiti qisqarib, banklararo pul bozorining hajmi sezilarli darajada oshmoqda.
Pul bozori umumiy hajmi oʻtgan chorakka nisbatan 1,5 barobarga oshdi.
Ayni paytda pul bozori umumiy hajmining YAIMga nisbati 2020-yildagi 5 foizdan 2023-yil yakunida 36 foizgacha kengaydi.
Asosiy stavka bilan pul bozori stavkalari oʻrtasidagi bogʻliqlik darajasi kuchayib, transmissiyaning qisqa muddatli pul narxiga samaradorligi oshib bormoqda.
2020-2022-yillarda foiz stavkalar korrelatsiya koeffitsiyenti 0,67 tashkil etgan boʻlsa, 2023 va 2024-yilning oʻtgan davrida 0,9 gacha oshdi.
Kreditlar boʻyicha oʻrtacha foiz stavkalari mart oyida 23,6 foizni tashkil etib, dekabr oyidagi koʻrsatkichga nisbatan 0,4 foizga past shakllandi.
Depozitlar boʻyicha foiz stavkalarning inflyatsion kutilmalarga nisbatan ham, devalvatsion kutilmalarga nisbatan ham yuqori shakllanishi, aholining milliy valyutadagi muddatli depozitlari qoldigʻi yil boshidan 12,9 foizga oshishiga (37 trln soʻm) muhim omil boʻldi.
Jismoniy shaxslarning muddatli depozitlari boʻyicha oʻrtacha foiz stavkalari mart oyida 21,4 foizga teng boʻldi.
Milliy valyutadagi depozitlar boʻyicha yuqori real foiz (7 foiz atrofida) stavkalari sharoitida bank depozitlari hajmining yuqori oʻsish surʼatlari joriy yilda ham saqlanib qolishi kutilmoqda.
Umuman olganda, joriy yilda ham inflyatsion targetlash rejimi doirasida makroiqtisodiy barqarorlikni taʼminlashga qaratilgan yondashuv davom ettiriladi.
Asosiy stavka boʻyicha kelgusi qarorlarni inflyatsiyaning yangilangan prognozlari va kutilmalardan kelib chiqib qabul qilamiz va inflyatsiyaning 5 foizlik target koʻrsatkichiga erishish uchun zarur pul-kredit sharoitlarini taʼminlab boramiz.
