Assalomu alaykum hurmatli matbuot anjumani ishtirokchilari!
Bugun Markaziy bank Boshqaruvining tayanch yigʻilishida ikkita masala koʻrib chiqildi.
Birinchi masala boʻyicha iqtisodiyotda shakllangan makroiqtisodiy holat va kutilmalardan kelib chiqib Markaziy bankning asosiy stavkasi yillik 14 foiz darajasida oʻzgarishsiz qoldirildi;
Ikkinchi masala, Markaziy bankning strategik hujjatlaridan biri hisoblangan “Pul-kredit siyosatining 2026-yil va 2027-2028-yillar davriga moʻljallangan asosiy yoʻnalishlari” konseptual jihatdan maʼqullandi.
Eʼtiboringizni qabul qilgan qarorlarimizning asoslariga qaratsam.
I. Asosiy stavka darajasining oʻzgarishsiz qoldirilishi quyidagi omillar bilan izohlanadi.
Birinchidan, nisbatan qatʼiy pul-kredit sharoitlari taʼminlanishi, oʻtgan yildagi inflyatsiya omillari hissasi chiqib ketishi va almashuv kursi mustahkamlanishi natijasida soʻnggi oylardan inflyatsiya pasayuvchi dinamikaga oʻta boshladi.
2025-yil sentyabr oyida umumiy inflyatsiya darajasi 0,8 foiz bandga pasayib, yillik 8 foizga teng boʻldi. Bunda oziq-ovqat va nooziq-ovqat tovarlari guruhi inflyatsiyasi pasaytiruvchi hissa qoʻshdi. Xususan mazkur guruhlar yillik inflyatsiyasi 6,1 foizgacha pasaydi.
Xizmatlar inflyatsiyasi, jumladan, tartibga solinadigan narxlar taʼsirisiz ham, talab omillari hisobiga umumiy inflyatsiyadan yuqori darajada saqlanib qolmoqda.
Xususan xizmatlar guruhi narxlari oshishi 14,9 foizni tashkil etgan boʻlsa, joriy yil may oyidagi elektr energiyasi, tarmoq tabiiy gaz va suyultirilgan gaz narxlari oshishini inobatga olmaganda mazkur guruh inflyatsiyasi 9,8 foizga teng boʻldi.
Bazaviy inflyatsiya qatʼiy pul-kredit sharoitlari hisobiga talab omillari biroz maqbullashishi hamda almashuv kursi mustahkamlanishi taʼsirida pasayuvchi dinamikaga oʻtdi va sentyabrda yillik 7 foizgacha sekinlashdi.
Jumladan, almashuv kursining mustahkamlanishi import inflyatsiyasining sekinlashishiga xizmat qilib, nooziq-ovqat tovarlari narxlarining barqarorlashuviga yordam bermoqda.
Soʻnggi oylarda isteʼmol savatida narxlari oʻsishi oʻtgan yilning mos davriga nisbatan sekinlashgan tovarlar va xizmatlarning ulushi oshib bormoqda va sentyabrda 66 foizni tashkil etdi. Bu, oʻz navbatida, iqtisodiyotda narxlar barqarorlashuvi keng qamrovli xususiyatga ega boʻla boshlaganini koʻrsatmoqda.
Yuqoridagilarni inobatga olib, joriy yil yakuniga inflyatsiya prognozi pasayish tomonga qayta koʻrib chiqildi va 8 foiz atrofida shakllanishi kutilmoqda.
Ushbu ijobiy tendensiyalar bilan bir qatorda aholi kundalik hayotida koʻp isteʼmol qiladigan “marker” tovar va xizmatlar narxlari yillik oʻsishi umumiy inflyatsiyadan sezilarli darajada baland qolmoqda.
Xususan, mol goʻshti 23,2 foizga, kartoshka 18,5 foizga va benzin 11,8 foizga qimmatlashgan.
Ushbu mahsulotlar taklifini va narxlarini barqarorlashtirish boʻyicha tegishli vazirlik va idoralar bilan birgalikda amaliy choralar koʻrilmoqda.
Sentyabr oyida aholi va tadbirkorlarning inflyatsion kutilmalarida ham pasayish davom etdi, biroq ular joriy va prognoz inflyatsiya surʼatlaridan yuqori darajada saqlanib qolmoqda. Xususan, sentyabr oyi yakunlari boʻyicha aholi kutilmalari 12,0 foizni, tadbirkorlar kutilmalari esa 11,7 foizni tashkil etdi.
Ikkinchidan, inflyatsiya darajasida pasayuvchi tendensiya shakllangani bilan narxlarga bosim yaratuvchi omillar saqlanib qolmoqda.
Joriy yilning III choragida iqtisodiy oʻsish yuqori shakllanib 7,6 foizni tashkil etdi. Mazkur faollik kelgusi chorakda ham davom etib, yil yakunida YAIM real oʻsishi 7-7,5 foiz atrofida boʻlishi prognoz qilinmoqda.
Real daromadlarning oshishi va chakana kreditlash faolligi aholining xarid qobiliyatini qoʻllab-quvvatlamoqda va isteʼmol talabini oshirmoqda. Bu, oʻz navbatida, kelgusida iqtisodiyotda inflyatsion bosimlarni saqlanib qolishiga xizmat qilishi mumkin.
Iqtisodiyotdagi isteʼmol talabi yuqoriligi savdo va pullik xizmatlardan tushumlar hajmi va koʻchmas mulk bitimlari sonining oʻsishida ham oʻz aksini topmoqda. Xususan, yanvar-sentyabr oylarida savdo va pullik xizmatlardan tushumlar hajmi oʻtgan yilning mos davriga nisbatan 24 foizga va koʻchmas mulk bitimlari soni 11 foizga oshdi.
Shu bilan birga, kelgusi oylarda energiya narxlari erkinlashtirilishining va avtomobil yonilgʻilari narxlari oshishining transport xarajatlari orqali inflyatsiyaga ikkilamchi taʼsirlari yaqqolroq namoyon boʻlishi hamda ayrim tovarlar taklifi bilan bogʻliq mavsumiy xatarlar yuzaga kelishi ehtimolligi saqlanib qolmoqda.
Bundan tashqari, asosiy savdo hamkor davlatlardagi inflyatsiya darajasining target koʻrsatkichlaridan sezilarli yuqori qolishi kelgusida import inflyatsiyasini oshirishi mumkin.
Ushbu sharoitda inflyatsiyaning pasayuvchi dinamikasini barqaror davom etishini taʼminlash pul-kredit sharoitlarini joriy nisbatan qatʼiy sharoitlarda saqlab qolishni taqozo etmoqda.
Uchinchidan, asosiy stavkani oʻzgarishsiz qoldirilishi iqtisodiyotda yuqori isteʼmol talabi sharoitida inflyatsiyaga monetar omillar taʼsirini yumshatish imkonini beradi.
Nisbatan qatʼiy pul-kredit sharoitlari iqtisodiyotda milliy valyutada jamgʻarish jozibadorligini saqlab qolib, kreditlash surʼatlarini maqbullashtirish va pul bozorida resurslar narxlarini mutanosib shakllantirish orqali yalpi talabni muvozanatlashtirishga xizmat qiladi.
2025-yilning yanvar-sentyabr oylarida iqtisodiyotga ajratilgan jami kreditlar oʻtgan yilning mos davriga nisbatan 41 foizga oshib, 283 trln soʻmni tashkil etdi (bu 2024-yilning mos davriga nisbatan 83 trln soʻmga koʻp).
Natijada, 2025-yil 1-oktyabr holatiga iqtisodiyotdagi jami kredit qoʻyilmalari qoldigʻi 628 trln soʻmdan oshdi.
Kreditlashning yuqori surʼatda jadallashuvi yalpi talabni ragʻbatlantiruvchi ahamiyat kasb etib, pul-kredit sharoitlarini qatʼiy saqlab qolish zaruratini koʻrsatmoqda.
Nisbatan qatʼiy pul-kredit sharoitlari fonida milliy valyutadagi depozitlar foiz stavkalari jozibadorligi saqlanib, milliy jamgʻarmalar oshib borishiga xizmat qilmoqda.
Xususan, aholining muddatli depozitlari boʻyicha oʻrtacha nominal foiz stavkalari 2025-yilning avgust oyida 21 foizga, real foiz stavka esa 8,2 foizga teng boʻldi.
Natijada, joriy yil boshidan milliy valyutadagi jami depozitlar qoldigʻi 23 foizga oshib, 1-oktyabr holatiga 205 trln soʻmni tashkil etdi.
Umuman olganda, depozitlarning ortishi uzoq muddatli resurslarni shakllantirib, barqaror iqtisodiy oʻsishni qoʻllab-quvvatlashga, investitsion va ishlab chiqarish loyihalarini moliyalashtirishga xizmat qiladi.
Pul-kredit operatsiyalari bank tizimi likvidligi profitsiti sharoitida likvidlikni samarali tartibga solish orqali pul bozori foiz stavkalarini maqbullashtirishga qaratildi.
Natijada, UZONIA foiz stavkasi sentyabr oyida asosiy stavkaga yaqin, oʻrtacha 13,5 foiz atrofida shakllandi.
Yuqorida keltirilgan omillarni hisobga olib, iqtisodiyotdagi inflyatsion bosimni kamaytirish va oʻrta muddatli istiqbolda narxlar barqarorligini taʼminlash maqsadida Markaziy bank boshqaruvi asosiy stavkani yillik
14 foiz darajada belgilash toʻgʻrisida qaror qabul qildi.
Bunda yuqorida qayd etilganidek yil yakunida inflyatsiya 8 foiz atrofida shakllanishi kutilmoqda va inflyatsiyaning 5 foizlik targetiga 2027-yilda erishilishi prognoz qilinmoqda.
Markaziy bank inflyatsiyani targetigacha barqaror pasayib borishi uchun pul-kredit sharoitlarining yetarli darajada qatʼiy shakllanishini taʼminlab boradi.
Fursatdan foydalanib, bugungi kunda ichki valyuta bozoridagi tendensiyalar va soʻmning mustahkamlanishi borasida qarashlarni ifoda etib ketsam.
Joriy yilning aprel oyidan milliy valyuta almashuv kursida mustahkamlanish tendensiyasi bilan birgalikda kunlik tebranishlar darajasining ikki barobarga oshishi kuzatilmoqda. Yanvar-sentyabr oylarida soʻmning qadri 6,5 foizga oshdi.
Ushbu tendensiyalar bir qator fundamentlar omillar bilan izohlanadi, xususan yanvar-sentyabr oylarida:
mamlakatimizga kirib kelayotgan valyuta oqimlari hajmida oshish kuzatilmoqda
- eksport tushumlari 18 foizga oshib, 19 mlrd dollarga yetdi;
- banklar tomonidan xorijiy valyutadagi kreditlar hisobidan ichki bozorga 6,3 mlrd dollarlik mablagʻlar sotildi (oʻtgan yilning mos davriga nisbatan 1,6 barobarga koʻp);
- transchegaraviy pul oʻtkazmalar orqali 13,9 mlrd dollar kirib keldi (oʻtgan yilning mos davriga nisbatan 23 foizga koʻp).
yuridik shaxslar valyuta taklifining oʻsishi surʼati ularning valyutaga boʻlgan talabi oʻsishi surʼatidan yuqori shakllandi
- subyektlar tomonidan xorijiy valyutaga boʻlgan talab 24 foizga oʻsgan boʻlsa, ular tomonidan valyuta taklifi hajmi 37 foizga oshdi
jismoniy shaxslarning banklar bilan amalga oshirilgan operatsiyalarining ijobiy saldosi ichki valyuta bozorida qoʻshimcha taklif manbai boʻlib xizmat qilmoqda
- aholining banklarga valyuta sotuvi hajmi unga boʻlgan talab hajmidan 6,7 mlrd dollarga ortiq boʻldi (2024-yilning mos davriga nisbatan 1,4 barobar koʻp).
asosiy savdo hamkorlar valyuta kurslari dinamikasi ham mamlakatimiz tashqi savdosi uchun qulay shakllandi
- yilning yanvar-sentyabr oylarida Rossiya rubli dollarga nisbatan 27 foizga, Xitoy yuani – 2,5 foizga, Koreya voni – 5 foizga mustahkamlangan boʻlsa, Qozogʻiston tengesi – 4,6 foizga qadrsizlandi.
- iqtisodiyotning tashqi raqobatbardoshligini koʻrsatuvchi real effektiv almashuv kursi dinamikasida yil boshidan buyon 1,6 foizga qadrsizlanish kuzatilib, tashqi savdo hamkorlarga nisbatan valyuta kursida keskin real mustahkamlanish kuzatilmadi (hisob-kitoblarga koʻra neytral mustahkamlanish darajasigacha - 2,4 foizgacha, raqobatbardoshlikka salbiy taʼsir koʻrsatmaydi).
oltin narxining yuqori darajada oʻsishi valyuta tushumlarini koʻpayishiga xizmat qildi,
- bir troya unsiyasi uchun 2600 dollardan 4000 dollargacha oshishi ichki valyuta bozoriga valyuta tushumlarini ham koʻpaytirdi.
Soʻm mustahkamlanishining ijobiy tomonlari
Almashuv kursining mustahkamlanishi natijasida iqtisodiyotimizda milliy valyutaga boʻlgan ishonch oshishi bilan bogʻliq bir qator ijobiy makro-tendensiyalar kuzatilmoqda, xususan:
milliy valyutadagi hisob-kitoblar
hamda soʻmda jamgʻarishning faollashishi hisobiga bank tizimidagi milliy valyutadagi pul massasi oʻtgan yilning mos davriga nisbatan 34 foizga (qariyb 70 trln soʻmga) oshdi va
271 trln soʻmga yetdi;
aholi va tadbirkorlarning inflyatsion kutilmalari – 12 foizgacha sekinlashdi (yil boshida 14-15 foiz) hamda kutilmalar shakllanishida valyuta kursi omili ikki barobarga qisqardi;
depozit va kreditlarning dollarlashuv darajasi pasayish dinamikasi tezlashdi (kreditlar boʻyicha 41 foizdan 37 foizgacha, depozitlar boʻyicha 26 foizdan 23 foizgacha);
import inflyatsiyasining ham sekinlashishiga xizmat qilmoqda, yuqorida taʼkidlanganidek tovarlar inflyatsiyasi – 6,1 foizgacha sekinlashdi;
tashqi qarzga xizmat qilish boʻyicha xarajatlarni qisqarishiga olib keldi, dastlabki hisob-kitoblarga koʻra davlat tashqi qarziga xizmat qilish boʻyicha 1,3 trln soʻmlik, korporativ tashqi qarz boʻyicha esa 3,6 trln soʻmlik mablagʻlar tejalib qolindi.
Ushbu tendensiyalar milliy valyutaga boʻlgan ishonchni kuchaytirib, soʻmdagi aktivlar jozibadorligini oshishiga va umuman olganda makroiqtisodiy barqarorlikka ijobiy hissa qoʻshmoqda.
Taʼkidlash lozimki tashqi savdo operatsiyalari boʻyicha oʻtkazilgan tahlillar – eksport tovarlarining 15 foizi (3 mlrd dollar), import tovarlarining 40 foizi (14 mlrd dollar) almashuv kursi oʻzgarishiga taʼsirchanligini koʻrsatdi. Tovarlar eksportiga almashuv kursi bilan bir qatorda tashqi bozorlardagi narxlar konyunkturasi, ishlab chiqarish samaradorligi, eksport davlatlaridagi tarif va notarif cheklovlar hamda raqobat muhiti taʼsir koʻrsatadi.
Ayni paytda, Markaziy bankda almashuv kursi darajasi boʻyicha maʼlum bir moʻljallar yoki target mavjud emas, soʻm kursi fundamental omillar taʼsirida bozor tamoyillari asosida shakllanishi boʻyicha barcha sharoitlar koʻrilib boriladi.
II. Endi, bugungi boshqaruv yigʻilishida koʻrib chiqilgan ikkinchi masalaga oʻtsam.
Hammangizga maʼlum, pul-kredit siyosatining asosiy yoʻnalishlari:
· joriy makroiqtisodiy sharoitlarning oʻrta muddatli istiqboldagi rivojlanishi boʻyicha Markaziy bank qarashlarini ifodalab,
· ushbu davrda inflyatsiyani 5 foizlik targetigacha pasaytirishga qaratilgan pul-kredit siyosati choralarini belgilaydi.
Sodda qilib aytganda, kelgusi uch yillik davr mobaynida mamlakatimiz iqtisodiy rivojlanishi boʻyicha Markaziy bank nuqtayi nazaridan prognozlarimizni ishlab chiqdik.
Pul-kredit siyosatining 2026-yil va 2027-2028-yillar davriga moʻljallangan asosiy yoʻnalishlari konseptual loyihasini ishlab chiqishda tashqi va ichki sharoitlarning oʻrta muddatli istiqboldagi rivojlanishi boʻyicha kutilmalar va ular asosida makroiqtisodiy rivojlanishning asosiy ssenariysi, muqobil xatarlar tahlili hamda mos ravishda pul-kredit siyosati choralariga va ularni takomillashtirib borishga asoslandi.
Pul-kredit siyosatini yuritishda bunday yondashuv bizga ehtimoli yuqoriroq boʻlgan xatarlarni baholash va koʻp tomonlama asoslangan qarorlar qabul qilishimizga imkon yaratadi.
Asosiy ssenariy doirasida tashqi sharoitlarni belgilashda quyidagi taxminlarga tayanildi:
- jahon iqtisodiyotida noaniqliklar saqlanib qolishi fonida global oʻsish surʼatlari nisbatan pastroq shakllanishi,
- mamlakatlarni inflyatsiya boʻyicha targetlariga erishishi nisbatan uzoqroq davom etishi,
- valyuta bozorlarida keskin oʻzgarishlar yuz bermasligi,
- oltin narxining nisbatan yuqori darajada saqlanib qolishi.
Ichki sharoitlarni belgilashda esa:
- yalpi talabning barqarorlashib borishi,
- kreditlash jarayonlarining moʻtadillashuvi,
- pul oʻtkazmalari oʻsishining oʻrta muddatli trayektoriyasiga qaytishi,
- investitsiyalar oqimining barqaror shakllanishi,
- fiskal taqchillik oʻrta muddatda YAIMga nisbatan 3 foizdan oshmasligi nazarda tutildi.
Asosiy ssenariyga koʻra, 2026-yilda
real YAIM oʻsishi
5,5–6,5 foiz, 2027–2028-yillarda esa 6–7 foiz
darajasida prognoz qilinmoqda.
Makroiqtisodiy rivojlanishning asosiy ssenariysi va boshqa shoklar sharoitida ham pul-kredit siyosati inflyatsiyani 5 foizlik targeti darajasigacha pasaytirishga qaratiladi.
Bunda shoklar taʼsiri koʻlami va davomiyligidan kelib chiqib, qatʼiylik darajasi va muddatlariga oʻzgartirish kiritib boriladi.
Prognozlarga koʻra, 2026-yil oxiriga qadar umumiy inflyatsiya 7 foizga kamayishi, tashqi inflyatsion bosimning kamayishi va inflyatsion kutilmalarning barqarorlashuvi natijasida 2027-yilda inflyatsiya 5 foizlik target darajasigacha pasayishi va 2028-yildan ushbu daraja atrofida shakllanishi kutilmoqda.
Ushbu prognozlar xususiylashtirish jarayonlarining davom etishi, xususiy va xorijiy investitsiyalar hajmining barqaror oʻsishi, iqtisodiyotni kreditlash surʼatlarining maqbullashishi, shuningdek, iqlim oʻzgarishlari bilan bogʻliq xatarlar kuzatilmasligini inobatga oladi.
Ichki va tashqi kutilmagan xatarlar yuzaga kelishi bilan bogʻliq makroiqtisodiy rivojlanish ssenariylarini ishlab chiqishda, mazkur xatarlar bir vaqtda amalga oshish ehtimoli pastligini hisobga olgan holda, avvalgi yillardagi bir necha tashqi va ichki xatarlarni bir ssenariy doirasida oʻrganish yondashuvidan farqli ravishda har bir xatar alohida koʻrib chiqildi.
Xususan makroiqtisodiy rivojlanishning asosiy ssenariysidagi shartlardan farqli kelgusi yillarda yuzaga kelishi mumkin boʻlgan tashqi va ichki xatarlar (shoklarni) alohida oʻrganilib, iqtisodiy koʻrsatkichlarning asosiy ssenariydagi prognoz darajasidan chetlashishi baholandi.
Inflyatsiyani kuchaytiruvchi asosiy shoklar sifatida:
- savdo hamkorlari valyutalarining yuqori qadrsizlanishi,
- oltin narxining keskin pasayishi,
- import oziq-ovqat mahsulotlari narxlarining sezilarli oshishi,
- fiskal taqchillikning kengayishi,
- energiya taʼminotidagi uzilishlar,
- iqlim sharoitlarining yomonlashishi,
- yangi imkoniyatlar hisobiga kreditlash qamrovi oshishi bilan isteʼmol talabining keskin faollashishi,
- hamda tartibga solinadigan narxlarning inflyatsiya darajasidan sezilarli yuqori oshirilishi koʻrib chiqildi.
Inflyatsiyani pasaytirishga xizmat qiluvchi shoklar sifatida:
- oltin narxining keskin oshishi,
- xususiylashtirish jarayonlarining faollashishi, investitsion va raqobat muhiti yaxshilanishi tahlil qilindi.
Ushbu sharoitlar yuzaga kelgan taqdirda pul-kredit sharoitlari qatʼiylik darajasi va davriyligiga tegishli oʻzgartirishlar kiritilishi tahlil qilindi. Bunda eʼtibor oʻrta muddatli istiqbolda inflyatsiyani target koʻrsatkichiga erishishiga qaratildi.
Shuningdek, mazkur hujjatda kelgusi yillarda pul-kredit siyosati samaradorligini yanada oshirish boʻyicha rejalar ham keltirilgan.
Bunda pul-kredit siyosati qarorlarini transmissiyasini yaxshilash boʻyicha pul-kredit operatsion mexanizmini takomillashtirish boʻyicha choralar, makroiqtisodiy prognoz va tahlil salohiyatini mustahkamlash boʻyicha mavjud model tizimlari parametrlarini qayta baholash va yangi modellar bilan boyitish, hamda pul-kredit siyosati kommunikatsiyasini kuchaytirish yuzasidan chora-tadbirlar rejalashtirilgan.
Shu bilan birga, qayd etishim lozim, kelgusi yillarda inflyatsiyaning past darajada barqaror shakllanishini taʼminlashda alohida ahamiyat qaratilishi lozim boʻlgan masala – bu inflyatsiyaning taklif bilan bogʻliq fundamental omillarini bartaraf etish muhim ahamiyat kasb etadi.
Bu, birinchi navbatda, ichki bozorda raqobat muhitini kuchaytirish, tarif va notarif cheklovlarni kamaytirib borish bilan tashqi savdo erkinligini yaxshilash, bunda tovarlar importida konsentratsiyalashuv darajasini pasaytirish, tovar va xizmatlar taklifining oshirishni taʼminlashga qaratilgan energiya resurslarini yetkazib berish uzluksizligi va yetarli darajada transport infratuzilmasi potensialini shakllantirish kabi choralarni amalga oshirishni taqozo etadi.
Shu bilan birga, davlat korxonalarini transformatsiya qilish va xususiylashtirish jarayonlarini faollashtirish, direktiv va imtiyozli kreditlash amaliyotini kamaytirish davom ettiriladi hamda kapital bozorini takomillashtirib borish pul-kredit siyosati qarorlari samaradorligini oshirishda muhim oʻrin tutadi.
Ushbu tarkibiy islohotlarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi iqtisodiyot tarmoqlari salohiyati va unumdorligini oshirishi orqali inflyatsiyaning past va barqaror shakllanishi hamda yuqori iqtisodiy oʻsishni taʼminlash imkonini beradi.
“Pul-kredit siyosatining 2026-yil va 2027-2028-yillar davriga moʻljallangan asosiy yoʻnalishlari” konseptual loyihasi Markaziy bank veb-saytiga jamoatchilik muhokamasiga qoʻyiladi, u bilan batafsil tanishib chiqib, takliflaringizni bildirishingiz mumkin boʻladi.
Eʼtiboringiz uchun rahmat!
